Sevgili kardeşlerim, zekatın iki şartı vardır. Birincisi, 'Yükümlülük' şartıdır. İkincisi 'Geçerlilik' şartıdır. Zekatın temel ve asıl sebebi zenginliktir. Zekat vermeyen birçok zengin Allah'ın geniş rahmetinden istifade edemez. Çünkü Allah Araf Suresi'nin 156. ayetinde, "Rahmetim her şeyi kuşatmıştır. Ben onu sakınan, zekatını veren ve ayetleri ve iman edenlere has olmak üzere tespit edeceğim" buyurmaktadır. Fussilet Suresi'nin 6 ve 7. ayetlerinde ise, Allah: "Yazıklar olsun o müşriklere ki onlar zekat vermezler ve ahireti de inkar ederler" buyuruyor. Zekat mali bir ibadet olduğu gibi insani hedefler ve ahlaki üstün değerler taşımaktadır. Ayrıca iktisadi gayeleri vardır. Tevbe Suresi'nin 103. ayetinde Rabbimiz, "Onların mallarından sadaka zekat al. Onunla kendilerini temizlemiş ve tezkiye etmiş olursun" buyurmaktadır. Zekatını vermeyen zenginlerin malları kirlidir. Unutmayalım ki mala düşkünlük korkunç bir hastalıktır. Bu hastalık kişiyi mal uğruna kan dökmeye, devlet malını yemeğe hatta vatana ihanete kadar götürür. Günümüzde bunun acı tecrübelerine yaşıyoruz nice vurgu ve cinayetleri görüyor ve duyuyoruz. Zekatla ilgili olarak mükellefte (zekat verecek) kişide aranan şartlar ve bir de malda aranan şartlar vardır. Mükellefle ilgili şartlar özet olarak şunlardır:
A-Zekat mali bir ibadet olduğundan ergenlik ve akıl şartı mecburiyeti yoktur. Akıl hastalarının ve çocukların mal varlıkları zekat verecek seviyede ise onların adına velileri ve vasileri (sahip oldukları mal varlıklarının da tasarruf hakkı olanlar) zekatlarını öderler. Çünkü veli çocuğun ve akıl hastasının vekilidir. Konu ile ilgili farklı görüşler varsa da zekat zenginliğin borcudur. Topluma bir yükümlülüktür. Sosyal adaletin gerçekleşmesi için çok lüzumludur. B- Mal ile ilgili şartlar. Hangi mallardan verilir ne şekil ve nasıl zekat alınacağı bizzat Peygamberimiz (s.a.v) tarafından belirtilmiştir. Zekat memurlarının tespiti ve vermiş oldukları talimatlara göre uygulama yapılmıştır. Daha sonraki yıllarda bu konu geliştirilmiş ve Resulullah dönemi ile sahabe devri uygulamaları örnek alınarak "Fıkıh Doktrini" denilen sistem oluşmuştur. Buna göre bir malın zekata tabi olması için "Tam mülk" olma şartı, artıcı özellik, nisaba ulaşmış olma (yani asli ihtiyaçlarından fazla olmaması) üzerinden bir yıl geçmesi gibi şartların arandığı görülmüştür. Bunların bir kısmı Peygamberimiz (s.a.v) tarafından zikr edilmemiş ve açıklanmamıştır. Fıkıh alimlerinin (İslam hukukçularının ilk dönemindeki zekat tahsil örneklerinden çıkardıkları usul ve sistem) bu süreçte gelişmiştir. Çünkü mal kavramı ile ilgili olarak İslam toplumunun ekonomik gelişiminin seyri konuyla paralellik arz etmiştir. Bak. İsl. İlm. Cilt 1 Sayfa 425-430
Burada mezheplerin görüşleri anlatılmış, falan mezhep fişmanca mezhep şu görüştedir diye konu detaylandırılmıştır. "Mal nedir" sorusu bu bağlamda önemlidir. Müspet veri ve akla göre insanın sahip olduğu ve yararlandığı her şey maldır. Kişinin her türlü harcamaya kullanmaya ve tasarruf etmeye sahip olduğu fiilen elinde veya tasarrufu altında olan başkalarının hakkı bulunmayan ve mükellefe ait olan her şey maldır veya mal hükmündedir.