Sevgili kardeşlerim, belli bir sahibi olmayan halkın yararına sunulan herkesin istifade edebileceği mallar zekata tabi değildir. Mesela toplanılan zekatla, devletin topladığı vergiler, başka gelirlerden elde ettiği varlıklar böyledir. Bu malların sahibi bütün toplumdur. Bir kısmı da fakir ve yoksullardır. Ayrıca fakir ve yoksul çocukların eğitimi, doyurulması, cami, mescit, okul, köprü, yol gibi maksat ve gayelerle hayır kurumlarına vakfedilen, bağışlanan mallar zekata tabi değildir. Ayrıca hırsızlık, rüşvet, gasp, kaçakçılık ve faiz gibi haram yollardan kazanılan haram para ve haram mallardan zekat verilmez. Çünkü bunlar meşru değil gayri meşrudur ve zekata tabi değildir İslam hukukçuları, Müslüman bilim adamları haram malın tasarrufunu kabul etmemişlerdir. Gayri meşru yollardan elde edilen malda, tam mülkiyet hakkı yoktur. Bu konu ile ilgili olarak mezheplerin farklı görüşleri vardır. Bunlara girmeden Müslüman olarak bilmemiz gereken şudur:
A-) Borçlu veya rehin olarak verilen maldan dolayı zekat mecburiyeti yoktur. Çünkü elimde olsa bile mal borçlu olduğu kişinin hakkıdır.
B-) malı Yanında olmayan yolcu veya Gurbetteki adam vekili vasıtası ile malından tasarruf edebileceğinden dolayı zekatla mükelleftir. Zekatını vermelidir.
C-) Satın alınıp da henüz teslim alınmamış mallar zekata tabidir. Alıcı satım ve alım akdi (sözleşmesi) sonucu aldığı mala sahip olmuştur. Malın elinde olmaması zekatın alıcıya farz olmasına mani değildir. Günümüzde rastlanan ve sıkça gündeme gelen dolandırıcılık olayları, sahte imzalar, sahte senet ve çekler ayrı konudur. Uyulması gereken asıl mesele tam mülkiyet olarak malın tasarrufunun kullanma hakkının kişide olmasıdır.
Sevgili kardeşlerim, alacakların zekatı konusu bir hayli zordur. Çünkü bir kimsenin başkasının zimmetinde olan alacağından zekat verip veremeyeceği tartışma konusudur. İslam hukukçuları bu mevzuda iki ana grup tespit etmişlerdir. Birincisi: tahsil edeceği garanti olarak umulan alacaklar. Borçlu ödeme imkânına sahip ve borcunu da kabul ediyorsa bu tip alacaklar zekata tabidir. Alacaklı bu malların her yıl diğer mallarla birlikte zekâtını öder. İkincisi: tahsil edileceği umulmayan mallar. Bunların zekatı ancak mal ele geçince (tahsil edilince) verilir.
Sevgili okurlarım bir malın zekat tabi olması için aranılan ikinci şart 'Nema'dır. Anlamı çoğaltmak, artmak, gelişmek olan Nema da iki türlü ele alınır. 1- Ticaret yoluyla, doğum yoluyla veya tarımla artan hakiki gerçek Nema. 2- Altın, gümüş ve para da olduğu gibi bizzat kendisinde bulunan potansiyel itibarı ile takdiri (hükmi) Nema'dır. Pratikte bir malın sahibine sağladığı, fayda, kâr, gelir temin etmesi şeklinde ele alınır. Günümüzde bunların en meşru olanı altındır. Para mübadele (değiş tokuş ve alışveriş) aracı olduğundan bu birime dahildir. Özellikle yatırıma teşvik edilen ve kâr amaçlı yapılan ticaretler böyledir. Toprak ürünleri ve hayvanlar da aynı şekilde arttırıcı yağ ve süt buna dahildir. Madenler de böyledir. Artıcı olmayan binek hayvanları (çalıştırılan hayvanlar), oturulan ev, meslek aletleri buna tabir değildir.