Geçen yüzyılın hiç şüphesiz ki en önemli olaylarından birisi de yıkılan Osmanlı İmparatorluğunun küllerinden yeni  bir Türkiye Cumhuriyetinin kurulmasıdır. Bu yazımda Cumhuriyetin ilk yıllarında Yenişehir’in durumu ile ilgili  bazı notlar sunmak istiyorum ki, doksan yıl içinde nereye geldiğimizi daha iyi anlayalım.
            Yenişehir, iki yıldan fazla süren ve 6 Eylül 1922’de sona eren  Yunan işgalinde zor günler geçirmiştir. Bu işgal yıllarında ilçemizin bir çok tarihi kurumu harap edilmiş ve o zaman ki durumu gösteren bir çok değerli kayıtlar da yok edilmiştir.
Cumhuriyetin ilanından sonra ise ülkenin genelinde olduğu gibi Yenişehir’de de yoğun bir kalkınma hamlesi başlatılmıştır. O günün çok zor koşulları altında verilen bu mücadeleyi gerçekten anlamak, bu ülke ve bu şehrin bugünlere kolay gelmediğini görmek için gereklidir.
            1926 yılında Türkiye’nin idari durumu içerisinde Bursa’ya bakıldığında biri merkez olmak üzere toplam dokuz tane ilçe bulunmaktadır. Yenişehir’de Cumhuriyetin görevlendirdiği ilk kaymakam Ahmet Muhittin (Önen) Bey’dir. Yenişehir’de yaklaşık dört yıl başarılı bir görev süresi geçirmiştir.
Kuruluş tarihi 1870 yılına dayanan Yenişehir Belediyesi, bir yerel yönetim olarak gerçek rolünü ancak Cumhuriyet Döneminde oynamaya başlamıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarındaki Yenişehir Belediyesinin reisi Ahmet Efendi’dir(Özeç). İşgal yıllarında Yenişehir Belediye binası, kayıtları ile beraber yakılmıştır. 1925 yılında yeni belediye binası yapımına başlanmış ve iki yıl içinde inşaatı tamamlanmıştır.  
Yenişehir Belediye Meclisindeki üyelere baktığımızda o günün meclisinde bulunan üyeler şunlardır: Cingiloğlu Ali Ağa, Subaşıköylü Hacı İsmail Ağa, Çorapçı Mehmet Efendi, Alaiyyeli Hafız Mustafa Efendi, Gökgöz Mehmet Efendi.
1927 yılı Bursa yıllığında Yenişehir Belediyesinin faaliyetleri ile ilgili olarak yer alan ifadeler sadeleştirilmiş biçimi ile şöyledir: “ Yenişehir Belediyesi şehrin kurtuluşundan sonra bilhassa 210 lira sarfıyla ve 8 dükkanı kapsayan ve yarım kargir bir belediye dairesi yapmıştır. Kasabada esaslı bir cadde açılmış, Belediye 26 parça emlakını tamir ettirmiş ve  kasabanın doğusunda 120 haneli bir mahalle teşkil eylemiştir”. Burada sözü edilen bina bugünkü belediye binası; sözü edilen cadde Cumhuriyet Caddesi ve sözü edilen mahalle ise, Kurtuluş Mahallesi olmalıdır.
1927 Yenişehir’inde Gökgöz Mehmet ve Burhanettin Efendi’nin (Ersöz) yönetiminde 129 üyeli bir Ticaret Odası ile Sönüzlü Osman Efendi’nin yönetiminde bir Ziraat Odası bulunmaktadır. Üç tane un fabrikası ve bir tane de yağ fabrikasından başka bir de pulluk imalathanesi vardır. Düşünün ki, bir tarım memleketi olan Yenişehir’de sadece sekiz tane traktör bulunmakta idi.
Cumhuriyetin en önemli görevi son derece düşük olan okuma-yazma oranını arttırmaktır. Ancak bizim bahsettiğimiz yıllarda (1923-1927) henüz harf devrimi yapılmadığı için bu oranın çok fazla arttığını söylemek güçtür.
Bursa ve çevresinde okuma-yazmayı yaygınlaştırmak amacıyla açılan halk okutma  mekteplerinden bir tanesi de Yenişehir’de açılmıştır. Muallimler Birliğinin idare ettiği bu mektepte sadece 23 erkek yetişkin öğrenci kaydedilebilmiştir.  Okula yeni başlayan çocuklar için mekteplerin açılmasına önem verilmiş ve Yenişehir’de birkaç tane ilk okul kurulmuştur. Cumhuriyetin Yenişehir’de açmış olduğu bu ilk okullar  ve çalışanları şu şekilde sıralanabilir:
1) İsmet Paşa Mektebi: Baş muallimi Zeki, diğer muallimler İsmail, Hüsnü ve Abdullah Bey
2) Hacı Tahir Ağa Mektebi: Muallimleri Said, Mustafa ve Mustafa Nuri Bey.
3) Kız Mektebi: Melike Hanım  (baş muallime), Hatice Durdane ve Rukiye Hanımlar
Cumhuriyetin ilk yıllarında sadece Yenişehir Merkezde değil; aynı zamanda köylerde de tam bir eğitim-öğretim seferberliği başlatılmıştır. Hemen her köye öğretmenler gönderilmiştir. Öğretmen gönderilen köylerin isimleri, öğretmenlerin isimleri ile birlikte tek tek şöyle sıralanmıştır:
Kavaklı: Hafız Yusuf;  Mekirköy: Nuh; Ayas Köyü: Hacı Mehmet; Subaşı: Halil;  Çeltikçi: Mehmet Fahri, Akbıyık: Şükrü;  Kemerdere: Ömer Lütfi;  Ulupınar: Ali Osman;  Barcın: Ahmet;  Çelebiköy: Osman;  Lümbe(Çiçeközü): Mehmet;  Fethiye: Muharrem; Akdere: Hasan Tahsin;  Orhaniye: Ali Ruhi;  Akçapınar: Mustafa;  Toprakocak: Hamza Bey.
Cumhuriyet, eğitime verdiği önemin bir benzerini de sağlığa vermiş ve bu konuda da küçümsenemeyecek bir başarı göstermiştir. Savaşlardan yeni çıkmış ve cumhuriyetin ilk yılarında mübadele sonucu binlerce göç almış olan bir memlekette sınırlı olanaklarla da olsa halkın sağlığını korumak için adeta seferberlik ilan edilmiştir.
1927 yılında Bursa’nın hiçbir ilçesinde donanımlı bir hastane bulunmamaktadır. Gerçek anlamda tek bir hastane vardır o da Bursa’daki Ahmet Vefik Paşa Hastanesidir. Yenişehir’de bu dönemde sadece bir sıhhiye istasyonu vardır. İlçede sadece iki tane doktor bulunmaktadır: Hükümet Tabibi Ahmet Vefik Bey ile  Belediye Tabibi  Hüseyin Bey. Bunların dışında sağlık çalışanları olarak bir aşı memuru ve bir de ebe bulunmaktadır. Bu yıllarda bütün Bursa’da sadece 45 tane doktorun bulunduğu unutulmamalıdır. Yine de bu kadar az personele rağmen, bütün köyler dolaşılmış ve gerekli sağlık taraması yapılmıştır. Bunun sayesindedir ki, büyük salgın hastalıklar görülmemiş ve ülke nüfusu hızla artmaya başlamıştır.
Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren  bir çok yerde olduğu gibi Yenişehir ve köylerinde de nüfus hareketlenmeye, artmaya başlamıştır. Bu artışta özellikle 1923-1926 yılları arasında yaşanan mübadele göçlerinin önemli bir payı vardır. Bu göçler sonucunda sadece Bursa’ya yerleşen Müslüman Türklerin sayısı 50 bin civarındadır. İl ve ilçe merkezine yerleşenlerden başka sırf bu göçmen nüfus için Bursa’da 50 tane köy kurulmuştur. Bu köylerin önemli bir bölümü de Yenişehir’dedir.
Cumhuriyetle birlikte Türkiye’de çağdaş bir nüfus sayımı yapılması için çalışmalar başladı. Her ne kadar ilk genel nüfus sayımı 1927 yılında yapılmışsa da, bu tarihten bir- iki yıl önceden başlanarak, sayımlar yapılmıştır. Türkiye Cumhuriyetinin ilk resmi nüfus sayımı olan 1927 Yılı sayımına göre Yenişehir merkezde 6511 insan yaşamaktadır. Köylerinin nüfusu ise 23000’dir. Düşünün ki, o sayımda Bursa merkezde sadece 61000 kişi vardı. Nüfusta bu doksan yıl içinde ne kadar büyük bir artış olduğu ortadadır.