TL’nin değerinin son aylarda ve özellikle son günlerde ABD Doları ve AB Euro’su karşısında değer yitirmesi sanayici, dış atımcı ve dış alımcıdan sonra atık esnaf, işçi, memur ve sokaktaki vatandaşın da cebini etkileyecek boyutlara vardı.
Para, dünya üzerinde bulunan her türlü mal ve hizmetin değerini ölçmeye yarayan bir araç.
Bilindiği gibi herhangi bir malın değeri para ile ifade edilir.
Malların fiyatları karşılaştırılarak bu malların değerleri hakkında yargılara varılır.
Örneğin bir gram altınla bir gram bakırın fiyatları karşılaştırılarak altının daha değerli olduğu sonucuna varılır.
Peki, bu her türlü mal ve hizmetin değerini ölçen paranın değeri nasıl ölçülmektedir?
Yani paranın satın alma gücü nasıl belirlenir?
Ekonomistler bunu sunum-istem dengesine birkaç kuram ile açıklayarak anlatmaktalar ve parası değerli olanın daha gelişmiş olduğunu söylerler…
 
* * *
Bu ne derece doğrudur?
Kuşkusuz sunum-istem miktarları yani üretim ve tüketim oranlarının ülkelerin paralarının değerlerinin belirlenmesinde bir payı vardır ancak bütün olay bundan ibaret midir?
Yahut da salt bu mu belirleyicidir?
Eğer öyle ise Euro bazında kişi başı düşen gelir açısından Türkiye’nin altında olan Bulgaristan Levası’nın Türk Lirası'nın neredeyse 2 buçuk katı olması nasıl açıklanacaktır?
Yahut da yine Bulgaristan’dan daha gelişmiş olan yine AB üyesi Romanya Leyi’nin Bulgar parasının altında olması nasıl açıklanabilir?
Yahut Japon Yeni’nin Türk Lirası’ndan düşük olması?..
Demek ki burada başka unsurlar da devreye girmektedir…
Para ve maliye politikaları gibi…
Hiç kuşkusuz bunu serbest piyasada ekonomiye direkt müdahale olarak görmeden ele almak gerek.
Para basmak için altın rezervi koşulu da kalktığına göre…
 
* * *
Komünist sistemin yıkılmasının birkaç yıl sonrası 1993 yılında ilk kez ve sonrası yıllarda da bulunduğum Bulgaristan’da üretim-tüketim ve sunum-istem dengesi öylesine bozulmuştu ki, 50 dolar ile bir ay boyunca yaşandığına tanık olmuştum.
Her yıl çokça kez gidip geldiğim Bulgaristan’daki gelişmeleri iyi izlediğimi söyleyebilirim.
Türkiye’de özellikle 15 Temmuz hain kalkışmasının ardından, bu oluşumu hazırlayan ve kullanan uluslararası egemen güçlerin bu kez de piyasaları kullanarak Türkiye’ye uyguladıkları ekonomik ambargo ve döviz baskısının boyutlarını geçen hafta birkaç gün bulunduğum Bulgaristan’da yakından yaşadım.
Daha birkaç yıl önce liranın levaya hemen eşit olduğu bir durumun bu gün Türkiye aleyhine makas açmasını gözlemledim.
Ne olmuştu yani?
Bulgaristan ekonomisi son birkaç yılda sıçramam mı yapmıştı?
Neden leva bugün liranın 2 buçuk katı olmuş?
Ne oldu yani?
Üretim miktarları belli, turizm potansiyeli belli, dış satımları, yıllık kalkınma rakamları belli?
Ne oldu da Bulgar parası Türkiye’nin iki katı oldu?
 
* * *
Hiç kuşku yok ki bunu para/mali politikalarla yaptılar…
Yani ekonomik akışa açık müdahale ile…
Dün ekonomi haberlerinde belirtildi; Türkiye’de 2017’de faizden en çok para kazanan bankalar olmuş.
117 milyar lira kazanmışlar…
Son 10 yılda kazandıkları faizden para 850 milyar lirayı aşmış…
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Merkez Bankası'na “Faizleri düşürün” diye ısrarını iyi anlamak gerek.
‘Savaş, generallere bırakılamayacak kadar ciddi bir iş’ olduğu gibi, ekonomiler de salt ekonomistlere bırakılamayacak kadar ciddi bir iştir!..